Dla społeczności Brzozy szczególnie ważnym wydarzeniem jest wspomniana bitwa pod Brzozą, która rozegrała się w dniach 19 i 20 stycznia 1919 roku. Były to walki Powstania Wielkopolskiego toczące się już bardzo blisko Bydgoszczy. Początkowe sukcesy powstańców zniweczyło włączenie do walki przez Niemców pociągu pancernego.

Nad okazałym grobem powstańców, przed którym powstał plac apelowy, odbyły się w niedzielę gminne uroczystości z udziałem pocztów sztandarowych i przedstawicieli społeczności lokalnej. Złożono wiązanki kwiatów, a później odśpiewano Rotę. W dalszej części odbyła się Msza Święta. Wójt Nowej Wsi Wielkiej Wojciech Oskwarek mówił, że za mało mówi się o dobru, a to, że mieszkańcy Brzozy o Powstaniu Wielkopolskim pamiętają w sposób szczególny, to jest właśnie wyraz tego dobra.

Na zdjęciu kwiaty składa syn powstańca Józefa Grubczyńskiego

Brzoza i Bydgoszcz na powrót do Polski musiały poczekać aż do stycznia 1920 roku. W okresie pomiędzy 10 stycznia, gdy w życie weszły ustalenia Traktatu Wersalskiego do 10 lutego nastąpiło przyłączanie ziem Wielkopolski i Pomorza do Macierzy. 20 stycznia do Polski wróciła też Brzoza, 100. rocznicy tego wydarzenia, były również poświęcone dzisiejsze uroczystości.

Udało nam się odnaleźć w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego zdjęcie z odsłonięcia pomnika mauzoleum w Brzozie, co miało miejsce w 1938 roku:

Sygnatura: 1-R-437

Jak wiemy – po wybuchu II wojny światowej mogiła została zniszczona. Dopiero kilka lat temu, dokładnie w 2012 roku, udało się społeczności gminy Nowa Wieś Wielka odbudować pomnik.