W 1927 roku prezydent II Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki dokonał odsłonięcia w Bydgoszczy pierwszego pomnika poświeconego Henrykowi Sienkiewiczowi w Polsce. Dla części bydgoskich elit uczczenie twórcy ,,Krzyżaków” miało symboliczne znaczenie.
Inicjatywa postawienia pomnika Sienkiewicza narodziła się rok wcześniej, gdy do Polski sprowadzono szczątki pisarza ze Szwajcarii. W Bydgoszczy powstał komitet obywatelski, w którym aktywnie udzielał się dr Witold Bełza oraz Józef Weyssenhoff.
W czasie wojny polsko-krzyżackiej kilka wieków wcześniej Bydgoszcz była ważnym garnizonem polskim, pełniącym rolę strażnicy przeciwko nawale germańskiej. W okresie zaborów Polacy w Bydgoszczy pielęgnujący swoją kulturę narodową spotykali się z licznymi szykanami. Niekiedy dochodziło nawet do rękoczynów, gdy niemiecki ,,Grenchultz” pobił ks. Jana Filipiaka. Stąd też, gdy w 1920 roku Bydgoszcz powróciła do państwa polskiego, bydgoszczanie w sposób szczególny chcieli zademonstrować przywiązanie do Polski – Ta odwiecznie polska ziemia nadal chce pełnić rolę strażnicy przeciwko nawale germańskiej – czytamy w jednej z publikacji poświeconej pomnikowi Henryka Sienkiewicza.
– W Nim – nieśmiertelnym Twoim Synu – cześć i hołd oddawamy (pisownia oryginalna) dziś ziemi ojczystej, kolebce mowy naszej i Panteonowi tysiącletniej chwały dziejowej – ziemi, przeświętej, krwią bohaterów użyźnionej, z której zakwitł kwiat szczęścia wieczystego – mówił na uroczystości w dniu 31 lipca 1927 roku dr Witold Bełza.
– Jedni kochają go za potężną walkę natchnieniem, słowem z Krzyżakami – tych tu pono najwięcej na ziemi wielkopolskiej, zawsze pomnej obowiązku trzymaniu straży wschodniej – mówił Józef Weyssenhoff.
W tej uroczystości obok prezydenta Mościckiego, udział wzięli poza bydgoszczanami także delegacje z Francji, Belgi, Czechosłowacji i Włoch. Pomnik mieścił się w Parku Jana Kochanowskiego.
Zdjęcie z odsłonięcia pomnika w sierpniu 1927 roku.
We wrześniu 1939 roku pomnik Henryka Sienkiewicza został zniszczony przez Niemców. W 1968 roku został odbudowany jednak w zupełnie innej formie.
