Ogłoszony 22 lipca 1944 roku Manifest PKWN ustanawiał w Polsce powojennej władze podległą Moskwie – sam manifest miał podyktować zresztą Józef Stalin. Do 1947 roku władze na ziemiach polskich sprawować miała Krajowa Rada Narodowa do czasu przeprowadzenia wyborów, które wybrały Sejm Ustawodawczy. Te wybory, podobnie jak kolejne zostały sfałszowane, w oparciu o nie jednak wybrano nowy parlament. Po publikacjach poświęcony II Rzeczypospolitej kontynuujemy cykl poświęcony dziejom bydgoskiego parlamentaryzmu.
W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Bydgoszcz w Sejmie PRL reprezentowało wielu parlamentarzystów, o których życiorysach powiedzieć możemy, że są różnorodne. Mieliśmy radzieckiego generała, zresztą wojskowych nie brakowało. Bydgoszcz reprezentował też rewolucjonista komunistyczny, który walczył w wojnie domowej Hiszpanii po stronie Brygad Międzynarodowych (komunistycznych). PRL to jak się przyjrzymy różne okresy – od skrajnie ciężkiego terroru w czasach Bieruta, po pewną odwilż za Gomółki. Był też okres dekady Edwarda Gierka, po której osoby z nim związane za czasów gen. Jaruzelskiego i Kiszczaka popadli w niełaski – postać w bydgoskiej polityce uznawana w latach 70. za barona nie ,,do ruszenia” została w grudniu 1981 roku internowana wraz z działaczami Solidarności za coś co dzisiaj nazwiemy ,,okradaniem państwa”. O tym wszystkim jednak w kolejnych rozdziałach. Dzisiaj rozpoczniemy od Sejmu Ustawodawczego (1947-1952) i I kadencji PRL (1952-1956). Publikacje będziemy publikować co tydzień, w soboty.
Sejm Ustawodawczy 1947-1952
W pierwszych miesiącach II wojny światowej głównymi politycznymi przedstawicielami Polaków był prezydent i rząd na uchodźstwie, urzędujący pierw we Francji, a po zajęciu tego kraju w Wielkiej Brytanii. Rząd ten składał się z przedstawicieli większości działających w przedwojennej Polsce stronnictw. Hitlerowskie Niemcy w 1941 roku dokonały agresji na Związek Radziecki, co doprowadziło do przejścia tego kraju do obozu aliantów. Niedługo później Moskwa zaczęła realizować swoją politykę wobec Polski.
Odkrycie masowych grobów polskich oficerów w Katyniu doprowadziło do zerwania stosunków dyplomatycznych pomiędzy rządem polskim w Londynie i Moskwą. Zwycięstwo Związku Radzieckiego pod Stalingradem i na Łuku Kurskim rozpoczęła się ofensywa Armii Czerwonej na zachód. Wówczas Moskwa otwarcie dawała do zrozumienia, że dąży do utworzenia alternatywnego wobec Londynu polskiego ośrodka politycznego, który byłby podporządkowany całkowicie Związkowi Radzieckiemu. Z inicjatywy środowiska Polskiej Partii Robotniczej i Władysława Gomułki powstaje Krajowa Rada Narodowa (utworzona w konspiracji w nocy z 31 grudnia 1943 na 1 stycznia 1944 roku w Warszawie). Na czele tej organizacji stanął Bolesław Bierut. 31 grudnia 1944 roku KRN powołuje Rząd Tymczasowy, a następnie, po konferencji jałtańskiej, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podporządkowany Moskwie. To właśnie wtedy zapadła decyzja o znalezieniu się polski pod wpływami Związku Radzieckiego
Krajowa Rada Narodowa dzierżyć miała władzę w Polce aż do momentu przeprowadzenia demokratycznych wyborów, co było jednym z ustaleń konferencji jałtańskiej. 22 września 1946 roku Krajowa Rada Narodowa przyjęła ustawę o wyborach do Sejmu Ustawodawczego zaplanowanych na 19 stycznia 1947 roku. Zakładała ona wybór 444 posłów (372 w okręgach i 72 z listy państwowej). Mandaty były rozdzielane według ordynacji proporcjonalnej opartej o system d’Hondta. Bydgoszcz wraz z powiatami: chojnickim, tucholskim, sępoleńskim, szubińskim i wyrzyskim tworzyła okręg 6 mandatowy. Inowrocław znajdował się w okręgu włocławskim.
Dzisiaj nikt nie ma jednak wątpliwości, że te wybory zostały sfałszowane, przy tym nie dopuszczono do nich większości stronnictw związanych z rządem londyńskim. Sondowano, że te wybory może wygrać PSL Stanisława Mikołajczyka (ludowcy uzyskali dość wysoki wynik na Węgrzech, które także stały się podległe politycznie od Moskwy). Około 20% list okręgowych PSL zostało unieważnionych, stosowano naciski policyjne, wielu członków komisji wyborczych dostało zadanie fałszowania wyborów.
Bierut 4 grudnia 1946 r. w rozmowie z szefem doradców KGB w Polsce zwrócił się z prośbą o ponowną pomoc sowiecką przy fałszowaniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Stalin w związku z powyższym 10 stycznia 1947 r. Przeprowadzone 19 stycznia w atmosferze represji i terroru wybory do Sejmu Ustawodawczego fałszowano na każdym szczeblu komisji wyborczych. W szczegółowym raporcie z polskich „wyborów” z 14 lutego 1947 r. meldowano, że tym razem główny ciężar fałszerstw wzięli na siebie ludzie wyznaczeni przez polskich komunistów przy technicznym nadzorze i wsparciu grupy Pałkina. „W celu zachowania pełnej konspiracji Bierut wraz z kierownictwem PPR zarządził jednocześnie podjęcie dodatkowych kroków, a mianowicie zamianę urn wyborczych w niektórych obwodach, podrzucanie do urn kart do głosowania, a w niektórych komisjach, gdzie nie było mężów zaufania z partii Mikołajczyka, przygotowanie dwóch egzemplarzy protokołów; w jednym z nich miało nie być danych liczbowych – przeczytać możemy na stronie internetowej Instytutu Pamięci Narodowej (ipn.gov.pl).
Przeprowadzono również, które referendum dotyczyło zmiany polskich granic oraz likwidacji Senatu. Formalnie obywatele chcieli likwidacji tej izby, stąd też przez okres PRL Senat nie funkcjonował. Jak założyła Moskwa, dzięki sfałszowaniu przyniosły one odpowiedzi pozytywne na wszystkie pytania.
Według oficjalnych wyników wyborów wygrał Blok Demokratyczny, który uzyskał 80,1% głosów – tworzony przez Polską Partię Robotniczą, Polską Partię Socjalistyczną, Stronnictwo Demokratyczne i Stronnictwo Ludowe. Na Polskie Stronnictwo Ludowe zagłosowało 10,3% wyborców, na Stronnictwo Pracy 4,7%, zaś na PSL ,,Nowe Wyzwolenie” 3,5%. Frekwencja wedug ofijcalnych danych wyniosła 89,9%.
W okręgu bydgoskim posłami zostali: Wojciech Wojewoda (PPS), Antoni Alster (PPR), Julian Rataj (Stronnictwo Ludowe), Romana Bosiakowa (PPR), Stanisław Osiecki (PSL) i Henryk Trzebiński (Stronnictwo Pracy).
Wojciech Wojewoda – Pochodził z okolic Wieliczki na południu Polski. Od 1910 roku działał politycznie jako socjalista, głównie w Związku Zawodowym Kolejarzy. W czasie II wojny światowej tworzył konspiracyjne organizacje kolejarskie, za co został aresztowany przez gestapo i osadzony w obozach koncentracyjnych. Po wojnie został wybranym radnym Miejskiej Rady Narodowej w Krajowie. Rząd Tymczasowy 15 listopada 1945 roku powołał go na wojewodę pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy, co zatwierdziła 7 listopada 1946 roku Rada Ministrów. Był członkiem Komitetu Honorowego obchodów 600-lecia Bydgoszczy. Sprzeciwiał się połączeniu PPS z PPR, za co został popadł w niełaskę i został odwołany z funkcji wojewody i usunięty z partii PPS. Zmarł w lutym 1970 roku, spoczywa na warszawskich Powązkach.
Antoni Alster – Pochodził z Rzeszowa, z żydowskiej rodzinny. Już jako dziecko prezentował duży talent graficzny. W czasie II wojny światowej uciekał przed hitlerowcami do Związku Radzieckiego. Został oficerem oświatowym w polskim korpusie gen. Berlinga. 20 lutego 1945 roku Polska Partia Robotnicza mianowała go na I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego w Bydgoszczy. Od 1945 roku zasiadał także w Krajowej Radzie Narodowej. W przeciwieństwie do Wojewody, był zwolennikiem połączenia PPR z PPS. W parlamencie zasiadał do 1956 roku (Sejm Ustawodawczy i Sejm I Kadencji PRL). W 1956 roku został wiceministrem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, gdzie otrzymał zadanie zwalczania Kościoła, z czego z przekonaniem się wywiązywał. Zmarł we wrześniu 1968 roku w Warszawie.
Julian Rataj – Pochodził z Podkarpacia. Po wybuchu II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej z Niemcami. Następnie został aresztowany i trafił do niemieckich obozów koncentracyjnych. Po wejściu Armii Czerwonej na tereny Polski, wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, gdzie pełnił rolę oficera polityczno-wychowawczego. W 1947 roku z okręgu bydgoskiego został posłem Sejmu Ustawodawczego. W kolejnych latach związał się z Warszawą. Zmarł we wrześniu 2007 roku pod Warszawą.
Stanisław Osiecki – Jeden z niewielu przedstawicieli opozycji wobec promoskiewskiego Bloku Demokratycznego z okręgu bydgoskiego. Pochodził z Ciechanowa będącym w zaborze rosyjskim. Za działalność przeciwko Imperium Rosyjskiego podejmowano przeciwko niemu represje, z nakazem opuszczenia państwa. Był posłem Sejmu Ustawodawczego (1919-1922) i I Kadencji Sejmu II RP ( 1922-1927), pełniąc funkcję wicemarszałka Sejmu, będąc wówczas działaczem PSL ,,Piast”. Przez pięć miesięcy w roku 1923 był także Ministrem Reform Rolnych, zaś od listopada 1925 do 15 maja 1926 roku był Ministrem Przemysłu i Handlu. W 1947 roku objął mandat posła Sejmu Ustawodawczego z Bydgoszczy. Zmarł w maju 1967 roku w Warszawie.
Związany był przed wojną z masonerią – należał od 1909 roku do ,,Les Renovateurs” w Paryżu – Wielkiego Wschodu Francji. W archiwum sejmowym czytamy, że najprawdopodobniej uzyskał 33 stopień wtajemniczenia i został członkiem masońskiej Rady Najwyższej na Polskę.
Henryk Trzebiński – Pochodził z Łodzi, z rodziny robotniczej. Gimnazjum klasyczne ukończył w Bydgoszczy, a następnie udał się na studia prawnicze do Poznania. Po studiach powrócił do Bydgoszczy, gdzie pisywał do prasy narodowej, w tym do ,,Dziennika Bydgoskiego”. Związał się politycznie ze Stronnictwem Pracy. Od 1938 roku do wybuchu II wojny światowej był radnym Rady Miejskiej w Bydgoszczy. Podczas wojny przebywał w Warszawie, gdzie redagował organ Armii Ludowej ,,Za waszą wolność i naszą”. W 1945 roku powrócił do Bydgoszczy, aby założyć ,,Ilustrowany Kurier Polski”. Dwa lata później z okręgu bydgoskiego został wybrany posłem startując z list Stronnictwa Pracy. W roku 1950 przeszedł jednak do Stronnictwa Narodowego, które tworzyło rządzący Blok Demokratyczny.
Na temat Romany Bosiakowej wiemy obecnie niewiele. Ustalić udało mi się tylko, że tuż przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego przewodniczyła Prezydium Powiatowemu Rady Narodowej w Bochnia na terenie Małopolski. Pod jedną z uchwał pojawia się bowiem jej nazwisko.
Jednym z pierwszych aktów przyjętych przez Sejm Ustawodawczy była tzw. Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 roku. W pewnym stopniu oparta była ona o Konstytucję Marcową z 1921 roku. Nadrzędnym organem w państwie według jej zapisów był Sejm, który wybierany był na 5-letnią kadencję. Do zadań Sejmu należało wybieranie prezydenta na 7-letnią kadencję. Konstytucja ta sankcjonowała także funkcjonowanie tzw. Rady Państwa, którą tworzyli najważniejsi przedstawiciele państwa, z prezydentem i marszałkowie Sejmu.
Była to konstytucja tymczasowa, dlatego też Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952 roku przyjął Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która obowiązywała przez kilkadziesiąt lat, aż do października 1997 roku. Była ona oparta o Konstytucje Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z 1936 roku. Prezydentem w okresie Sejmu Uchwałodawczego był Bolesław Bierut. Równocześnie, według rządu londyńskiego, prezydentem był August Zalewski (do 1972 roku). Rząd na uchodźstwie nie miał już jednak prawa do międzynarodowego reprezentowania Polski.
28 czerwca 1950 roku Sejm Ustawodawczy przyjął także ustawę zmieniającą nazwę województwa pomorskiego na województwo bydgoskie (obejmowało ono całe dzisiejsze województwo kujawsko-pomorskie oraz południową część dzisiejszego województwa pomorskiego z Chojnicami i leżący dzisiaj w województwie wielkopolskim Wyrzysk. Pomorze północne obejmowało natomiast województwo gdańskie.
I Kadencja PRL (1952-1956)
Wybory do Sejmu odbyły się 26 października 1952 roku, w oparciu o ordynację z 1 sierpnia tego samego roku. Zakładała ona wybór posłów w okręgach wielomandatowych, zgodnie z zasadą reprezentacji – 1 poseł na 60 tys. mieszkańców – co regulowała Konstytucja PRL. W rezultacie w 1952 roku wybrano 425 posłów, z tego 7 w okręgu bydgoskim (powiaty: bydgoski, chojnicki, sępoleński, tucholski, wyrzyski i Miasto Bydgoszcz). Podobnie jak w 1947 roku, wybory te zostały sfałszowane. Za manipulacje odpowiadała grupa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego pod kierownictwem płk. Anatola Fejgina i płk. Michała Taboryskiego. Dodatkowo wyborom towarzyszyła atmosfera terroru. Wiemy o tym m.in. dzięki zeznaniom zastępcy płk Fejgina, Józefowi Światło, który uciekł na zachód i przedstawił kulisy przeprowadzania tych wyborów.
Według oficjalnych wyników frekwencja w dniu 26 października 1952 roku wyniosła 95%, zaś na listę Frontu Narodowego (koalicja: Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne) oddano 99,8% głosów. Jedyny mandat dla posła bezpartyjnego trafił do Jana Dembowskiego, który został Marszałkiem Sejmu i w pełni popierał system komunistyczny.
Zgodnie z tamtejszą ordynacją, każdy poseł, aby uzyskać wybór musiał zdobyć poparcie przynajmniej 50% mieszkańców danego okręgu (można było głosować na kilku). Zdaniem dr Andrzeja Skrzypki, który poświęca sytuacji politycznej PRL publikację w Roczniku Politologicznym Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, była to wybory fikcyjne, gdyż na liście Frontu Narodowego znajdowało się tylko i wyłącznie tylu kandydatów, ilu liczył okręg mandatów. Wybór kto zostanie posłem, został zatem już wcześniej dokonany przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która była liderką koalicji Frontu Narodowego.
W okręgu bydgoskim nr 13 wybrano następujących posłów:
1.Adam Rapacki (PZPR)
2.Antoni Korzycki (ZSL)
3.Feliks Baranowski (PZPR)
4.Bronisław Półturzycki (PZPR)
5.Władysław Kuźniar (ZLS)
6.Eugenia Furmaniak (SD)
7.Stefan Czarnecki
Adam Rapacki – Pochodził z Lwowa. Na studiach ekonomicznych w Warszawie związał się z lewicą. W kampanii wrześniowej po agresji Hitlera na Polskę służył jako podporucznik rezerwy. Na przedpolach Modlina dostał się do niewoli, gdzie spędził pozostały okres wojny. W 1945 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, z ramienia której uzyskał mandat posła Sejmu Ustawodawczego – startował wówczas z listy państwowej. Do Sejmu I kadencji PRL startował z okręgu bydgoskiego, był także posłem II, III i IV kadencji z okręgu wrocławskiego. Mandat poselski piastował zatem do 1969 roku. Z Bydgoszczą nigdy jednak bliżej się nie związał.
Antoni Korzycki – Pochodził z Ziemi Łódzkiej. Politycznie od początku związany ze środowiskami ludowo-chłopskimi. W czasie okupacji hitlerowskiej współpracował z socjalistami. Został posłem Sejmu Ustawodawczego z ramienia Stronnictwa Ludowego. Premier Władysław Cyrankiewicz powołał go na stanowisko wicepremiera. Uzyskiwał także mandaty posła: I, II, III, IV, V, VI, VII i VIII kadencji (startował z różnych okręgów, z Bydgoszczy tylko w wyborach I kadencji). W parlamencie zasiadał zatem do 1985 roku. Podobnie jak Rapacki, nie był związany z Bydgoszczą.
Feliks Baranowski – Pochodził z Zarzeszewa. Poseł I i II kadencji (w II kadencji z okręgu brodnickiego). Od 21 listopada 1952 roku do lutego 1956 roku Minister Gospodarki Komunalnej w rządzie Bolesława Bieruta, później przez miesiąc od 11 września roku do 13 listopada 1956 roku Minister Oświaty w rządzie Józefa Cyrankiewicza.
W latach 1961-1969 ambasador Polski w Berlinie.
Bronisław Półturzycki – Urodził się w rodzinie polskich Tarów w Nieświeżu (dzisiejsza Białoruś). W 1918 roku jako ochotnik wstąpił do Armii Czerwonej i walczył w rosyjskiej wojnie domowej po stronie bolszewików. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pozostał w Rosji. W Armii Czerwonej walczył także podczas II wojny światowej, został ciężko ranny w 1943 roku pod Achtyrką. Pod koniec wojny brał udział w formowaniu Ludowego Wojska Polskiego. Był jednym z pierwszych dowódców Pomorskiego Okręgu Wojskowego – tę funkcję pełnił od 1947 do 1953 roku. Ostatnie lata życia spędził w Moskwie, gdzie został w 1969 roku pochowany na Cmentarzu Nowodziewczym.
Władysław Kuźniak – O tej postaci wiemy bardzo niewiele. Urodził się w 1919 roku, z zawodu był rolnikiem. Politycznie związany z ZSL. Zasiadał w Sejmie I kadencji PRL. Nie mamy informacji na temat jego śmierci.
Eugenia Furmaniak – Pochodziła z Ziemi Łęczyckiej, dokładniej z Leźnicy Małej. Urodziła się 14 grudnia 1909 roku. Pracowała w zawodzie nauczyciela w Łodzi. Politycznie związała się ze Stronnictwem Demokratycznym. Do Bydgoszczy przeprowadziła się w 1948 roku. Została wiceprzewodniczącą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej oraz przewodniczącą struktur Stronnictwa Demokratycznego w Bydgoszczy. Pełniła mandat posłanki I kadencji. Później zaangażowała się w działalność Ligi Kobiet oraz Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Zmarła w 1988 roku, pochowana na cmentarzu na Bielawkach (cmentarz graniczy obecnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Ruchu Drogowego).
Stefan Czarnecki – Na temat tej postaci także zbyt dużo nie wiemy. Z zawodu był mechanikiem, pracował jako technik służby mechanicznej PKP.
Ostatnie miesiące I kadencji przebiegły pod znakiem niepokoi społecznych. Pod koniec czerwca w Poznaniu doszło do zamieszek (Poznański Czerwiec), związanych z pierwszym w historii PRL strajkiem generalnym. Szacuje się, że na ulice wyszło wówczas 100 tys. protestujących, przeciwko którym wysłano 400 czołgów. Po stronie społecznej liczbę ofiar szacuje się na 57 osób, zginąć miało także 8 przedstawicieli władzy ludowej. Niedługo po tych wydarzeniach w Budapeszcie na Węgrzech wybuchło powstanie, które także zostało krwawo stłumione przez Związek Radziecki. Polacy masowo udzielali pomocy charytatywnej Węgrom i oddawali krew dla poszkodowanych.
Również w Bydgoszczy było niespokojnie. 18 listopada 1956 roku doszło do zniszczenia zagłuszarki (maszyny zagłuszającej falę antykomunistycznego Radia Madryt) na Wzgórzu Dąbrowskiego. Zdarzenia rozpoczęły się od przepychanki pod kinem ,,Bałtyk” przy dzisiejszej ulicy Gdańskiej. Po dłuższej chwili sformował się liczący około 1,8 tys. osób tłum, który wznosił okrzyki poparcia dla Węgrów oraz obelgi pod adresem komunistycznego rządu i Milicji Obywatelskiej. Sforsowano bramę byłej Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej przy ulicy Chodkiewicza i zniszczono dyżurkę. Następnie tłum udał się na Szwederowo, gdzie doszło do podpalenia zagłuszarki.
O okresie II Rzeczypospolitej można przeczytać opracowanie – Dzieje bydgoskiego parlamentaryzmu – II Rzeczypospolita
