Poprzedni rozdział poświęcony był parlamentarzystom z tzw. dekady Gierka, czyli lat 70. Efektem kredytów pozyskanych przez rządy Edwarda Gierka był kryzys gospodarczy, który doprowadził do ogromnych niepokoi na początku lat 80., chociażby wydarzeń Bydgoskiego Marca 1981 roku, których 40. lecie obchodzimy. Dalej był stan wojenny, a to wszystko przełożyło się na ostateczny upadek PRL i na częściowo wolne wybory w 1989 roku, wraz z reaktywacją Senatu, na czym zakończe ten rozdział.
VIII kadencja PRL (1980-1985)
Była to druga najdłuższa kadencja w dziejach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, po Sejmie Ustawodawczym. 13 lutego 1984 roku Sejm przyjął ustawę konstytucyjną o przedłużeniu kadencji – w praktyce do końca lipca 1985 roku. Ciężko wyjaśnić jednoznacznie dlaczego tak się stało – w swoim opracowaniu Krzysztof Eckhadt w ramach ,,Gdańskich Studiów Prawniczych (TOMXXXI 2014) podejrzewa, że rządzący mogli mieć obawy, co do możliwości kontrolowania wyborów, które w pewnym sensie były uzasadnione, bowiem wybory w 1985 roku już się różniły od tych do 1980 roku. Co prawda dekret o stanie wojennym w momencie podejmowania ustawy (1984 roku) nie obowiązywał, ale Eckhadt wskazuje na funkcjonowanie innych przepisów o stanie wyjątkowym na podstawie ustawy z 21 lipca 1983 roku o szczególnych regulacjach w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego.
Można stwierdzić, że była to najtrudniejsza kadencja w dziejach PRL. Opozycjoniści związani z Leszkiem Moczulskim i Tadeuszem Stefańskim próbowali dość usilnie przełamać monopol na koncesjonowanie kandydatów przez Front Jedności Narodowej, próbując w tych niedemokratycznych przepisach zarejestrować w kilku okręgach swoje listy. Władze do tego ostatecznie nie dopuściły oraz wobec chcących się wyłamać zastosowały represje.
Sytuacja polityczna w kraju była jednak już wtedy dość napięta, jeszcze wiosną dochodziło regionalnie do akcji strajkowych w zakładach. Wpływała na to trudna sytuacja gospodarcza, za którą obwiniono I sekretarza Edwarda Gierka, który latem 1980 roku poddać musiał się do dymisji i zniknąć z życia politycznego. Kilka tygodni temu po wyborach – w lipcu doszło do większych protestów w Świdniku i w Lublinie, w sierpniu na Wybrzeżu rozpoczął się strajk generalny, który objął całą Polskę. Władze musiały dogadać się z robotnikami, w wyniku czego podpisano Porozumienia Sierpniowe, które dały zgodę na zarejestrowanie NSZZ Solidarność. Już kilka miesięcy później o swoje zaczęli walczyć rolnicy, czego wyrazistym przykładem było rozpoczęcie okupacji siedziby ZSL w Bydgoszczy w marcu 1981 roku – co rozpoczęło wydarzenia zapamiętane jako Bydgoski Marzec 1981). Również wtedy w powietrzu wisiała groźba strajku generalnego w całym kraju, władza musiała się cofnąć i wyrazić zgodę na rejestrację rolniczej Solidarności, co sąd uczynił w maju. Uspokoiło to sytuację polityczną, ale na krótko, bowiem w grudniu został wprowadzony stan wojenny.
Wybory odbyły się 23 marca 1980 roku, oficjalna frekwencja wyniosła 98,87%. Ponownie jak poprzednie wybory zdominowały je formacje tworzące Front Jedności Narodowej. Wygrał PZPR z 56,7% poparcia i 261 mandatami, drugi był ZSL z 24,6% i 113 mandatami, a trzecie SD z 8% i 37 mandatami. 7 mandatów zdobył PAX, po 5 Znak i Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne. 32 mandaty przypadły kandydatom bezpartyjnym, oczywiście zatwierdzonym wcześniej na listach przez Front Jedności Narodowej. Jeżeli ktoś czytał poprzednie rozdziały, to zauważy, że wyniki są podobne do wcześniejszych wyborów, a różnice jedynie kosmetyczne.
Ordynacja była identyczna jak w 1976 roku z podziałem na okręgi w 49 województwach. W okręgu bydgoskim oddano 439,6 tys. głosów i frekwencja wyniosła 98,98%. W okręgu inowrocławskim oddano 259,5 tys. głosów, zaś frekwencja wyniosła 99,22%.
Wyniki w okręgu bydgoskim:
Józef Majchrzak (PZPR) 425,5 tys. głosów; (zrezygnował 30 lipca 1981 roku z mandatu – szerzej o przyczynach jego rezygnacji pisalismy w poprzednim rozdziale, na dole publikacji link do niej)
Zenon Wróblewski (PZPR) 430,5 tys.;
Krystyna Marszałek-Młyńczyk (SD) 431,7 tys.;
Józef Użycki (PZPR)417,4 tys.;
Antoni Wesołowski (ZSL) 433,3 tys.;
Zenon Chudy (PZPR) 433 tys.;
Jadwiga Kiełczyńska (ZSL) 433,8 tys.;
Tadeusz Pizoń (ZSL) 433,5 tys.;
(niewybrani)
Wiesława Geisler 9,3 tys.;
Władysław Janik (ZSL) 6,3 tys.; (objął mandat w trakcie kadencji po rezygnacji Józefa Majchrzaka)
Henryk Domek 9 tys.
Zenon Wróblewski – urodzony w kwietniu 1920 roku w Warszawie. W 1945 roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, która później przekształciła się w PZPR. Jeszcze jako działacz PPR został posłem na Sejm Ustawodawczy 1947-1952 (kandydował z Gdańska), w parlamencie zasiadał do 1956 roku (do Sejm I kadencji kandydował z Nowego Sącza). Po kilku kadencjach przerwy powrócił do parlamentaryzmu w 1980 roku kandydując z Bydgoszczy.
Krystyna Marszałek-Młyńczyk – urodzona w kwietniu 1930 roku w Białymstoku. Po wojnie w tym mieście pracowała jako dziennikarka w ,,Życiu Białostockim”. W 1959 związała się ze Stronnictwem Demokratycznym. W Sejmie zasiadała od 1965 roku do 1985 roku. W 1980 roku kandydowała z okręgu bydgoskiego, ale nie była z Bydgoszczą związana. W czasie tej kadencji zasiadała również jako przedstawicielka SD w Radzie Państwa, organie kolegialnym który wypełniał dzisiejszą rolę Prezydenta RP – Rada Państwa m.in. miała dbać przestrzegania Konstytucji PRL, a także mogła udzielać aktu łaski.
Józef Użycki – urodził się w grudniu 1932 roku we Lwowie. Jego rodzina w 1940 roku została deportowana na Syberię. W 1950 roku wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego. Piął się w karierze wojskowej – w 1966 roku został zastępcą dowódcy 10 Pułku Czołgów Średnich z Opola, którym dowodził w 1968 roku podczas interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, czyli zwalczał antyradzieckie wystąpienia Czechów i Słowaków. W 1974 roku awansował na generała brygady, dwa lata później został zastępcą dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego z siedzibą w Bydgoszczy, zaś w 1978 roku samodzielnym dowódcą. Od 1979 był już generałem dywizji. Politycznie związany był z PZPR, z której nadania w 1980 roku uzyskał mandat poselski. W 1990 roku współtworzył nową polską doktrynę wojenną. Napisał także książkę pt. ,,Wojna konwencjonalna w Europie”.
Jadwiga Kiełczyńska – urodziła się w 1950 roku w Biskupicach w okolicach dzisiejszego Białego Boru w województwie zachodniopomorskim. Związana była z ZSL i jego bydgoskimi strukturami. Mandat poselski sprawowała przez jedną kadencję 1980-1985.
Tadeusz Pizoń – urodził się w grudniu 1950 roku w Kraśniku na Lubelszczyźnie. Związany był z ZSL. Mandat poselski sprawował przez jedna kadencję w latach 1980-1985.
Władysław Janik – urodził się w lipcu 1921 roku w Dalach w Małopolsce. W wyborach według oficjalnych danych wyników uzyskał tylko nieco ponad 6 tys. głosów, mandat objął w lutym 1982 roku po rezygnacji z mandatu przez Józefa Majchrzaka, który popadł w niełaski, o czym szerzej pisałem w poprzednim rozdziale. Janik związany był z ZSL, funkcję parlamentarzysty pełnił do 1985 roku.
Wyniki w okręgu inowrocławskim
Bronisław Owsianik (ZSL) 257,6 tys. głosów;
Aleksander Gertz (PZPR) 257,6 tys.;
Marianna Strzyżewska (PZPR) 257,8 tys.;
Zbigniew Zieliński (PZPR) 257,9 tys;
Klemens Michalik (PZPR) 258 tys.;
(niewybrani)
Maciej Zaparucha 1,3 tys.;
Stanisław Kraśny 1 tys.
Marianna Strzyżewska – urodziła się w październiku 1931 roku. Zajmowała się rolnictwem pod Nakłem nad Notecią. W 1975 roku wstąpiła do PZPR, działała z nadania tej partii w nakielskim samorządzie. Mandat poselski pełniła przez jedną kadencję w latach 1980-1985.
Zbigniew Zieliński – urodził się w maju 1926 roku w Żychlinie pod Łodzią. W 1948 roku związał się najpierw z PPR, a później z PZPR, gdzie piął się na szczeblach kariery – najpierw został I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego w Łodzi, od 1975 rok zasiadał w Komitecie Centralnym PZPR. W Sejmie zasiadała przez dwie kadencje – w latach 1976-1980 wybrany z Legnicy oraz w latach 1980-1985 wybrany z Bydgoszczy. Nie był zatem związany z Bydgoszczą, ani z Inowrocławiem.
Klemens Michalik – urodził się w sierpniu 1930 roku Karnkowie pod Lipnem. Związany był z PZPR. Od 1960 roku był nadleśniczym w Szubinie. Mandat poselski pełnił przez dwie kadencję od 1980 roku do 1989.
IX kadencja PRL (1985 – 1989)
Były to wybory inne niż te do 1980 roku, choć wciąż nie można ich uznać za demokratyczne. Wybory przeprowadzono 13 październik 1985 roku według nowej ordynacji: 410 posłów wybrano z okręgowych list wyborczych oraz 50 z listy krajowej. Co rzuca się w oczy, to oficjalna frekwencja znacznie niższa niż w wyborach do 1980 roku – oficjalnie podano, że wyniosła ona ponad 78%, zdaniem Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ ,,Solidarność” była ona znacznie mniejsza. Przed wyborami liderzy Solidarności, w tym Jan Rulewski, czy Andrzej Gwiazda wezwali do bojkotu tych wyborów.
Listy ponownie były zatwierdzone przez Patriotyczny Ruch Odrodzone Narodowego (następca Frontu Jednocześni Narodowej) w skali kraju wygrało PZPR z 53,2% poparciem i 245 mandatami. Drugi wynik uzyskał ZSL z 23% poparciem i 106 mandatami, trzeci Stronnictwo Demokratyczne z 7,6% poparcia i 35 mandatami. 9 mandatów zdobył PAX, 7 Chrześcijańskie Stowarzyszenie Spoleczne i 5 Polski Związek Katolicko Spoleczny (powiązany ze startującym we wcześniejszych wyborach Znakiem).
W praktyce wybory polegały na tym, że wyborca wybierał któremu z dwóch kandydatów przypadnie mandat. W okręgu bydgoskim przypadło 8 mandatów, w inowrocławskim 4. W okręgu bydgoskim oddano 377,5 tys. głosów – oficjalną frekwencję oszacowano na 80,45%; w inowrocławskim 271,6 tys. głosów – frekwencję oszacowano na 88,2%.
Wyniki w okręgu bydgoskim:
Franciszek Jaczek (PZPR) 357,3 tys. głosów – Henryk Kaźmierczak 6,16 tys. głosów;
Józef Baryła (PZPR) 354,1 tys – Stanisław Fryn 8,2 tys.;
Kazimiera Szark (ZSL) 359 tys. – Renata Glomska 5 tys.;
Zenon Żmudziński (PZPR) 355 tys. – Leopold Garbacz 8,9 tys.;
Jan Ryszard Błachnio (ChSS) 358,6 tys. – Waldemar Baumgart 5,5 tys.;
Elżbieta Struwe (PZPR) 359,1 tys. – Maria Niemczyk 4,9 tys.;
Jerzy Wójciak (SD) 358,9 tys. – Henryk Gołębiewski 5,4 tys.;
Mieczysław Kucapski (PZPR) 358,7 tys. – Ryszard Wasielewski 5,8 tys.
Wyniki w okręgu inowrocławskim:
Urszula Gawrolińska (bezpartyjna) 233,7 tys. głosów – Barbara Frączak 2,8 tys. głosów;
Bogdan Królewski (ZSL) 233,5 tys. – Ryszard Jakubowski 3 tys.;
Klemens Michalik (PZPR) 233,7 tys. – Ireneusz Stogowski 2,7 tys.;
Zenon Bartkowiak (ZSL) 234,3 tys. – Henryk Ossowski 2,4 tys.
W roku 1985 mieliśmy dość dużą rewolucję polityczną, bowiem posłami zostały zupełnie nowe osoby. Jedyną osobą, która uzyskała reelekcję był Klemens Michalik.
Franciszek Jaczek – urodził się w listopadzie 1940 roku w okupowanej Bydgoszczy. W 1967 roku związał się z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą. Pracował w Kolejowych Zakładach Łączności. Mandat poselski pełnił przez jedną kadencję w latach 1985-1989.
Józef Baryła – urodził się w listopadzie 1924 roku w Zawierciu w Małopolsce. W maju 1945 roku wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, został skierowany niedługo po tym do walk z ukraińskimi nacjonalistami z UPA. Piął się w karierze wojskowe, aby w 1970 roku dzięki uchwale Rady Państwa PRL zyskać stopień generała brygady. Politycznie związany był z PZPR (od 1946 roku). W latach 1981 – 1983 był członkiem Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, w czasie stanu wojennego odpowiadał za propagandę. Politycznie blisko współpracował z gen. Wojciechem Jaruzelskim. Mandat poselski pełnił w latach 1985-1989. Jego związki z Bydgoszczą to epizod jako zastępca dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego w latach 1969-1972.
Kazimiera Szark – urodziła się w sierpniu 1932 roku w Ossowie. Od 1959 roku związana z ZSL. Pracowała w zawodzie nauczycielki. Mandat poselski pełniła przez jedną kadencję w latach 1985-1989.
Zenon Żmudziński – urodził się w grudniu 1937 roku w Piastowie na Mazowszu. Pracował jako nauczyciel. Ukończył Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Bydgoszczy. Był działaczem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Od 1960 roku należał do PZPR. W latach 1983 – 1989 był I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w województwie bydgoskim. Przewodniczył wojewódzkiemu komitetu ORMO.
Jan Ryszard Błachnio – urodził się w październiku 1944 roku w Przyłęku na Mazowszu. Po studiach na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, później pracował jako dziennikarz. Pracował na Wyższej Szkole Pedagogicznej, a po przekształceniu jej już w III Rzeczypospolitej na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego. W Bydgoszczy związał się z Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Społecznym, koncesjonowanym w ramach Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, stąd też znalazł się na liście wyborczej. Jest jedynym posłem w bydgoskich dziejach PRL, który uzyskał mandat z lity ChSS. Mandat poselski pełnił w latach 1985-1991.
Elżbieta Struwe – urodziła się w maju 1953 roku w Nakle nad Notecią. Pracowała jako bibliotekarz, później była dyrektorem szkoły w Wąwelnie, prowadziła również gospodarstwo rolne. Należała do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Mandat poselski pełniła przez jedną kadencją w latach 1985-1989.
Jerzy Wójciak – urodził się w maju 1942 roku w Lesznie w Wielkopolsce. Od 1963 roku związany był politycznie ze Stronnictwem Demokratycznym. W 1976 roku na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu uzyskał tytuł doktora. Mandat poselski pełnił przez jedną kadencję w latach 1985-1989.
Mieczysław Kucapski – urodził się w grudniu 1939 roku w Łąsku Wielkim pod Koronowem. Związany był politycznie z PZPR. Mandat poselski pełnił w latach 1985-1989.
Urszula Gawrolińska – urodziła się w październiku 1936 roku w Inowrocławiu. Pracowała najpierw jako salowa w inowrocławskim Szpitalu Miejskim, później w Zakładach Galanterii z Tworzyw Sztucznych ,,Igal” w Inowrocławiu. Działa też w inowrocławskim samorządzie. Mandat poselski pełniła przez jedna kadencję w latach 1985-1989. Nie należała do żadnej formacji politycznej.
Bogdan Królewski – urodził się w maju 1944 roku w Kiełbowie na Mazowszu. W latach 1969-1970 pracował w inowrocławskim PGR. W latach 1970-1972 przewodniczył strukturom Związku Młodzieży Wiejskiej w Bydgoszczy. Działał też w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym. Mandat poselski pełnił przez jedna kadencję w latach 1985-1989. Był delegatem ZSL na obrady Okrągłego Stołu.
Zenon Bartkowiak – urodził się w maju 1929 roku w Żninie. Związany był z ZSL, od 1978 kierował żnińskimi strukturami partii. Mandat poselski pełnił przez jedną kadencję w latach 1985-1989.
Wyniki wyborów, w których frekwencji nie udało się w tak dużym stopniu zawyżyć, tak jak to miało miejsce do 1980 roku, pokazywały iż pozycja władzy jest coraz słabsza. W 1988 roku przez Polskę przetoczyła się fala strajków, jednym z ważniejszych był strajk załogi MPK w Bydgoszczy i w Inowrocławiu 25 kwietnia 1988 roku. Już w sierpniu 1988 roku władze PRL rozpoczęły rozmowy z opozycją w sprawie reformy politycznej, która miała doprowadzić do tego, aby kolejne wybory były częściowo wolne. W lutym 1989 roku rozpoczęły się rozmowy okrągłego stołu, które zakończyły się 5 kwietnia.
X Kadencja PRL – Sejm Kontraktowy (1989-1991)
Wybory odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 roku. Do dzisiaj data 4 czerwca jest symbolem demokratycznych przemian, bowiem były to pierwsze od zakończenia II wojny światowej wybory uznane za częściowo wolne. W poprzednich rozdziałach opisywane wybory opierały się na głosowaniu na kandydatów z jednej listy ustalonej przez Front Jedności Narodowej, później Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego. W 1989 roku na 460 mandatów na Sejm X kadencji PRL 35 rozdzielonych było w ramach tzw. listy krajowej, na której znaleźli się bliscy współpracownicy gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Żeby kandydaci z listy krajowej uzyskali mandat musieli zdobyć przynajmniej 50% głosów. Pozostałe mandaty były rozdzielane w okręgach liczących od 3 do 5 mandatów – częściowa wolność polegała na tym, że część mandatów w okręgach była przydzielona formacjom tworzącym Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego (wyborcy wybierali którego kandydata wybrać), część przypadła natomiast wolnemu głosowaniu. PRON przypadło według parytetu 299 mandatów (65% miejsc w Sejmie), wolne wybory objęły zaś pozostaje 161 miejsc.
Głosowanie na listę krajową okazało się największą porażką PZPR i partii satelickich, bowiem ze wspomnianych 35 kandydatów, poparcie powyżej 50% uzyskało tylko dwóch kandydatów. Wywołało to pewną sytuację patową między rządem a opozycją, ostatecznie Rada Państwa, przy negatywnej opinii opozycji solidarnościowej, zdecydowała o przydzieleniu tych 33 mandatów do okręgów wyborczych w II turze wyborów. Ta decyzja uznawana jest za kontrowersyjną.
Województwo bydgoskie podzielone zostało na trzy okręgi: bydgoski, chojnicki i inowrocławski. W okręgu bydgoskim wybierano czterech posłów: 2 mandaty przypadały według uzgodnień PZPR, 1 Unii Chrześcijańsko-Społecznej (kontynuatorka koncesjonowanego Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego) oraz 1 bezpartyjnym.
Wyniki w okręgu bydgoskim:
Mandat nr 49 (PZPR)
1. Stefan Chazbijewicz 16,8 tys. głosów;
2 Henryk Kaczmarek 31,6 tys.;
3. Irena Rośniewska 39,1 tys.; 24,85% wszystkich głosów
4. Edward Rutkiewicz 11,6 tys.
z racji tego, że żaden kandydat nie uzyskał ponad 50% poparcia 18 czerwca odbyła się II tura, którą wygrał Henryk Kaczmarek z 54,1 tys. głosów
Mandat nr 50 (PZPR)
1. Dorota Kempka 47,4 tys. głosów; 29,3% głosów
2. Paweł Janusz Mąka 21,8 tys.;
3. Leszek Zarzycki 24,2 tys.
z racji nie uzyskania przez żadnego kandydata ponad 50% głosów, 18 czerwca odbyła się II tura, którą wygrała Dorota Kempka z 51,5 tys. głosów.
Mandat nr 51 (UchS)
1. Jan Ryszard Błachnio 46,2 tys.
2. Jan Sawicki 40,1 tys. głosów
Mandat przypadł Błachnio
Mandat nr 52 (wolny)
1. Stanisław Hapka 6,7 tys. głosów:
2. Ryszard Helak 86,3 tys. głosów; 57,2% głosów
3. Bogdan Kupski 4,4 tys.;
4. Stefan Pastuszewski 21,2 tys.;
5. Henryk Trzepacz 25,2 tys.
Z posłów IX kadencji PRL reelekcje uzyskał jedynie Jan Ryszard Błachnio.
Ryszard Helak uzyskał w I turze ponad 57% poparcia, został zatem już 4 czerwca wybrany posłem.
Henryk Kaczmarek – urodził się w sierpniu 1942 roku w Bydgoszczy w czasie okupacji hitlerowskiej. W latach 1979-1995 pełnił funkcję dyrektora naczelnego bydgoskiego Elektromontażu. Od 1996 roku kierował Elektromontażem Pomorskim. Mandat poselski pełnił przez 2 lata od 1989 do 1991 roku.
Dorota Kempka – Z uwagi na pełnienie przez niej funkcji politycznych w III Rzeczypospolitej, szerzej o tej postaci w kolejnym rozdziale.
Ryszard Helak – urodził się w marcu 1940 roku w Grudziądzu. W latach 80. działał w NSZZ Solidarność. W stanie wojennym został internowany. W więzieniu przesiedział od 13 grudnia 1981 roku do 4 grudnia 1982 roku. Po wyjściu na wolność dalej angażował się w działalność antykomunistyczną. Mandat poselski pełnił tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991.
W okręgu inowrocławskim przypadły 4 mandaty – 1 dla PZPR, 1 dla ZSL, 2 dla kandydatów bezpartyjnych.
Mandat nr 57 (PZPR)
1. Anna Bańkowska 26,8 tys. głosów; 21,75% poparcia
2. Eugeniusz Władysław Foss 15,4 tys.;
3.Wacław Słowiński 9 tys.;
4. Tadeusz Szymański 6,7 tys.;
5. Edmund Kowalski 6,3 tys.;
6.Stefan Ślimak 5,4 tys.;
7.Edmund Wiśniewski 6,4 tys.;
8. Jerzy Żurawicz 10,9 tys.
W drugiej turze Anna Bańkowska pokonała Eugeniusza Fossa.
Mandat 58 (ZLS)
1. Zenon Bartkowiak 21,3 tys. głosów; 17,62% poparcia
2. Hieronim Wiktor Czarnowski 3,8 tys.;
3. Wiesław Gałązka 8,1 tys.;
4. Józef Kłosowski 8,7 tys.;
5. Marek Pardo 4,4 tys.;
6. Ryszard Stanek 11 tys.;
7. Kazimierz Szeliga 10 tys.;
8. Jan Marian Warjan 11,2 tys.;
9. Czesław Witczak 9,9 tys.;
Również nikt nie uzyskał 4 czerwca przynajmniej 50 głosów, dlatego w II turze 18 czerwca mandat zdobył Jan Warjan.
Mandat 59 (wolny)
1. Roman Bartoszcze (PSL) 92,1 tys.; 64,78% głosów
2. Lech Roman Czarnecki 12,4 tys.;
3. Teresa Orczykowska 27,1 tys.
Mandat 60 (wolny)
1. Ryszard Józef Fałszewicz 9,5 tys. głosów;
2. Józef Ryszard Kopiński 6,2 tys.;
3. Maria Ratkowska 13,4 tys.;
4. Kazimierz Szymański 6,2 tys.;
5. Jerzy Tokarski 19,4 tys.;
6. Bartosz Winiecki 7,5 tys.;
7. Andrzej Wiesław Wybrański 51,6 tys. 41,33% głosów
Również potrzebna była 18 czerwca II tura, którą wygrał Andrzej Wybrański pokonując Jerzego Tokarskiego.
Anna Bańkowska – Z uwagi na pełnienie przez niej funkcji politycznych w III Rzeczypospolitej, szerzej o tej postaci w kolejnym rozdziale.
Jan Warjan – urodził się w lutym 1957 roku w Szubinie. Jako rolnik prowadzący indywidualną działalność w 1980 roku wstąpił do ZSL. Mandat poselski pełnił przez jedną kadencję w latach 1989-1991. W jej trakcie należał do stronników innego inowrocławskiego posła Romana Bartoszcze. W nowej III Rzeczypospolitej działał w Polskim Stronnictwie Ludowym.
Roman Bartoszczcze – urodził w grudniu 1946 roku w Jaroszewicach na Lubelszczyźnie. Związany był początkowo z ZSL. Został później jednym z liderów Solidarności Rolników Indywidualnych, szczególnie był aktywnych w okresie wydarzeń wiosny 1980 roku (w tym Bydgoskiego Marca). W latach 1990-1991 był prezesem PSL. W 1990 roku bezskutecznie ubiegał się o funkcję Prezydenta RP. Po skonfliktowaniu się z działaczami PSL założył Polskie Forum Ludowo-Chrześcijańskie ,,Ojcowizna”. Mandat poselski pełnił przez dwie kadencje od 1989 roku do 1993.
Andrzej Wybrański – urodził się w grudniu 1943 roku w Radomiu. Po studiach na Uniwersytecie Łódzkim oraz podyplomowych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu pracował jako nauczyciel w Żninie. W latach 80. działał w Solidarności, kontynuował działalność opozycyjną także po jej delegalizacji. Mandat poselski pełnił tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991. Później działał w Porozumieniu Centrum braci Kaczyńskich, w latach 1998-2002 zasiadał w Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego wybrany z list AWS.
W okręgu chojnickim obejmującym m.in. Koronowo i Nakło nad Notecią również były cztery mandaty, które przypadły po jednym dla: PZPR, ZSL, Stronnictwo Demorkatyczne, bezpartyjnym.
Mandat 53 (PZPR)
1. Henryk Derkowski 11,9 tys. głosów;
2. Zbigniew Grugel 14,1 tys.;
3. Edward Meyer 9,5 tys.;
4. Krzysztof Muter 6,6 tys.;
5. Bogdan Pokorski 12,4 tys.;
6.Marian Wild 3,2 tys.;
7. Jerzy Wnuk 25 tys. 19,83% poparcia
W II turze wygrał Zbigniew Grugel
Mandat 54 (ZSL)
1. Robert Abramowski 20,7 tys. głosów;
2. Krystyna Bauza 18,9 tys.;
3. Ryszard Ciesielski 12,8 tys.;
4. Eugeniusz Kłopotek 13,8 tys.;
5. Wojciech Mojzesowicz 23,9 tys. 18,26%.
Wybory wygrał w II turze Wojciech Mojzesowicz
Mandat 55 (SD)
1. Mirosława Kazimiera Grabatkiewicz 37,1 tys. głosów; 27,17% poparcia
2. Jerzy Kazimierz Wojciak 24,9 tys.;
3. Wiesław Mikołaj Wróbel 23,2 tys.
W II turze wygrała Mirosława Grabatkiewicz.
Mandat 56 (wolny)
1. Alfons Biodrowski 13,3 tys. głosów;
2. Eugeniusz Czajkowski 15,7 tys.;
3. Ignacy Guenther 80,5 tys.; 59,24% poparcia
4. Jan Kuchenbeker 7,1 tys.;
5. Ludgier Rozanow 7,3 tys.
W I turze mandat zdobył Guenther.
Zbigniew Grugel – urodził się w kwietniu 1953 roku w Tucholi. Od 1982 roku był zastępcą nadleśniczego w Nadleśnictwie Tuchola. Od 1976 działał w PZPR, w III Rzeczypospolitej związał się z SLD. Mandat poselski sprawował tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991. Później pracował jako nauczyciel, był też kilka razy radnym powiatu tucholskiego.
Wojciech Mojzesowicz – Z uwagi na pełnienie przez niego funkcji politycznych w III Rzeczypospolitej, szerzej o tej postaci w kolejnym rozdziale.
Mirosława Grabatkiewicz – urodziła się we wrześniu 1944 roku w Pleszewie w Wielkopolsce. Po ukończeniu studium zawodowego pielęgniarskiego pracowała jako pielęgniarka w Inowrocławiu. Od 1965 roku związana była ze Stronnictwem Demokratycznym, w latach 1988-1991 kierowała strukturami tej partii w Nakle nad Notecią. Mandat poselski pełniła tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991.
Ignacy Guenther – urodził się w lutym 1937 toku w Nowym Dworze pod Chojnicami. Jako indywidualny rolnik działał w Solidarności Rolników Indywidualnych. Mandat poselski pełnił tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991. Później związał się z Porozumieniem Centrum oraz Prawem i Sprawiedliwością. Pełnił mandat radnego powiatu chojnickiego.
18 czerwca 1981 roku oprócz głosowań w II turze w okręgach, gdzie żaden kandydat nie uzyskał przynajmniej 50% poparcia, odbyły się też wybory w 33 kolejnych okręgach, które przypadły formacją tworzącym Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego.
W okręgu bydgoskim przypadł mandat 430 dla PZPR:
1. Jan Błuszkowski 30,9 tys. głosów;
2. Janusz Zemke 35,5 tys.
Wybrany został Janusz Zemke
W okręgu chojnickim przypadł mandat 431 dla PAX
1. Tadeusz Marchlik 33,9 tys. głosów;
2. Lesław Piotrowicz 29,2 tys.
Wybrany został Tadeusz Marchlik.
Janusz Zemke – Z uwagi na pełnienie przez niego funkcji politycznych w III Rzeczypospolitej, szerzej o tej postaci w kolejnym rozdziale.
Tadeusz Marchlik – urodził się w grudniu 1946 roku w Chełmnie W 1970 roku związał się ze Stowarzyszeniem ,,Pax”, formacją o charakterze chrześcijańskim, która była zaliczana do partii satelickich PZPR. Redagował czasopismo ,,Wspólnota” wydawane w Bydgoszczy. Mandat poselski pełnił tylko w Sejmie Kontraktowym w latach 1989-1991.
Wyniki wyborów można podsumować przedstawiając układ poszczególnych klubach poselskich na początku kadencji. Największym klubem był klub Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej liczący 173 posłów – później zmienił on nazwę na Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej, część posłów założyła swój Klub Niezależnych Posłów oraz Klub Posłów Wojskowych, stąd też na koniec kadencji liczył on 102 posłów. Niewiele mniejszy był związany z Solidarnością Obywatelski Klub Parlamentarny liczący 161 posłów, związany z Solidarnością, który również w ciągu kadencji się podzielił i skurczył przez do 105 posłów. Trzecią siłą był Klub Poselski ZSL, który w trakcie kadencji przekształcił się w Klub Poselski PSL. Na początku kadencji czwartą siłą był Klub Parlamentarny Stronnictwa Demokratycznego, ale pod koniec kadencji liczbą posłów przeskoczył go nowo utworzony klub Unii Demokratycznej, którego liderem był Tadeusz Mazowiecki, tworzony głównie przez posłów będących na początku w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym.
Pierwszym premierem był związany z PZPR gen. Czesław Kiszczak (od 2 sierpnia 1989) roku. Pod koniec sierpnia ZSL i Stronnictwo Demokratyczne dogadało się jednak z Solidarnością tworząc koalicję parlamentarną i powołano 24 sierpnia na premiera Tadeusza Mazowieckiego. Kolejnym premierem był od 4 stycznia 1991 roku Jan Krzysztof Bielecki.
Sejm Kontraktowy 29 grudnia 1989 roku znowelizował Konstytucję PRL z 1952 roku, która zmieniła nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską oraz wykreśliła konstytucyjne zapisy o przyjaźni ze Związkiem Radzieckim.
Kadencja miała zakończyć się w 1993 roku, ale po zmianach w Konstytucji, w 1990 roku Sejm podjął uchwałę, że w I kwartale 1991 roku Sejm powinien podjąć decyzję o terminie samorozwiązania się. W uchwale z 21 września 1990 roku uzasadniano to faktem uchwalenia istotnych uchwał o charakterze przekształcającym ustrój, a także zmianami politycznymi – rozwiązaniem się w styczniu 1990 roku PZPR (wkrótce po tym powołano Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej, której tradycję od 1991 roku kontynuuje Sojusz Lewicy Demokratycznej) czy przekształceniem się ZSL w PSL. W marcu 1991 roku Sejm przyjął ustawę, że kadencja Sejmu Kontraktowego oraz Senatu I kadencji powinna zakończyć jesienią, natomiast nowe wybory parlamentarne prezydent powinien zarządzić nie później niż 30 października.
Senat I kadencji (1989-1991)
4 i 18 czerwca wraz z wyborami do Sejmu Kontraktowego, odbyły się też pierwsze wybory po II wojnie światowej do Senatu. Izba liczyła tak jak dzisiaj 100 senatorów. Wybory do Senatu z 1989 roku można uznać za w pełni wolne.
Wybory odbywały się w ramach jednomandatowych okręgów. Województwo bydgoskie stanowiło jeden okręg, o mandat senatora ubiegało się 23 kandydatów. Wygrał zdecydowanie Antoni Tokarczuk już w pierwszej turze.
Antoni Tokarczuk – urodził się w kwietniu 1951 roku w Nowej Wsi Lęborskiej na Pomorzu. Działał w latach 80. w Solidarności, szczególnie był aktywny podczas wydarzeń Bydgoskiego Marca 1981 roku. W grudniu 1981 roku został internowany – w więzieniu przesiedział do 29 grudnia 1982 roku, czyli ponad rok. W 1989 był delegatem na obrady Okrągłego Stołu. Mandat poselski sprawował w Sejmie Kontraktowym oraz I kadencji łącznie w latach 1989-1993. W latach 1990-1992 łączył funkcję posła z byciem wojewodą bydgoskim. W latach 1998-2001 objął mandat radnego Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z listy AWS. W rządzie Jerzego Buzka był od października 1999 roku do października 2001 roku ministrem środowiska. Później pełnił funkcję m.in. prezesa Polonii Bydgoszcz oraz dyrektora Izby Gospodarczej ,,Wodociągi Polskie”, a także Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w Bydgoszczy.
Podsumowanie rozdziałów poświęconych PRL – 1947-1991
Wyborów od 1947 roku do 1985 nie można uznać za demokratyczne, tak samo oficjalnych danych o frekwencji uznać za rzetelne. Historycy wskazują nawet na przykłady obwodów, gdzie frekwencja według dokumentów miała przekraczać 100%, co udowadnia, że były one sztucznie zawyżane. Na początku mamy ewidentne fałszerstwa przy udziale oficerów KGB, później najprawdopodobniej wynikami już na taką skalę nie manipulowano, ale w żaden sposób nie były to demokratyczne wybory. Wyborcy mieli właściwie za zadanie zatwierdzić listy kandydatów ustalony przez Front Jedności Narodowej (później Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego), wybierając jedynie z narzuconej listy (nie można wykluczyć, że również w tym elemencie były fałszerstwa). Ordynacja nie dopuszczała czynnego prawa wyborczego dla kandydatów ,,niekoncesjonowanych”, zatem wybory nie były wolne.
Zauważyć można także, że od 1980 roku ustrój coraz bardziej zaczynał się chwiać, widoczny był też wewnętrzny konflikt pomiędzy grupą związaną z gen. Wojciechem Jaruzelskim oraz stronnikami byłego I sekretarza z lat. 70 Edwarda Gierka. Ci drudzy spotkali się nawet po wprowadzeniu stanu wojennego z represjami oraz zostali usunięci z życia politycznego. Sprawiło to, że w wyborach 1985 roku mieliśmy dość znaczną zmianę pokoleniową wśród parlamentarzystów z województwa bydgoskiego. Duże roszady nastąpiły też przy wyborach w 1989 roku, część polityków, którzy z nadania PZPR i partii satelickich w 1989 roku zostali poslami np. Anna Bańkowska i Janusz Zemke, kontynuowali karierę polityczną w III Rzeczypospolitej. Co można jednak zauważyć, te postacie przed 1989 rokiem odgrywali role 2-go i 3-cio rzędne. Elita PRL, u schyłku tego ustroju, to były w dużej mierze nowe twarze.
Wybory z 4 czerwca 1989 roku stały się symbolem, bowiem były to pierwsze od zakończenia wojny, gdzie był element częściowo wolny, bowiem umożliwiono opozycji czynne prawo wyborcze. Lata 1989 to z kolei dynamiczne zmiany ustrojowe w kraju.
Polecamy także wcześniejsze rozdziały:
Bydgoski parlamentaryzm w dekadzie Gierka
Bydgoski parlamentaryzm po śmierci Bieruta
Bydgoski parlamentaryzm tuż po II wojnie światowej (lata 1947-1956)
Dzieje bydgoskiego parlamentaryzmu – II Rzeczpospolita
