Cykl publikacji poświęconych dziejom bydgoskiego parlamentaryzmu w czasie zaborów planuję opublikować po nowym roku. Dzisiaj w rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości przyjrzę się tylko XIII kadencji Reichstagu w latach 1912-1919.
Wybory odbyły się 12 stycznia 1912 roku, były to ostatnie wybory przed wybuchem I Wojny Światowej i ostatnie w Cesarstwie Niemieckim przed upadkiem monarchii. Wybory wygrała Socjalistyczna Partia Niemiec SPD (wspomnieć należy, że ta partia istnieje do dzisiaj, w 2021 roku wygrała po zakończeniu ery Angeli Merkel wybory). SPD zostało założone 1863 roku, okres jej pierwszej dominacji rozpoczyna się w 1890 roku, po zakończeniu ery rządów jako kanclerza Otto von Bismarcka. W 1912 SPD uzyskując 34,8% odnosi historyczną dominację, bowiem tak wysokiej poparcia ta partia wcześniej nie notowała. SPD zdobywa dzięki temu w Reichstagu 110 mandatów. Drugą siłą jest katolicka Niemiecka Partia Centrum z 16,4% poparcia i 91 mandatami, przed Narodową Partią Liberalną. W cesarstwie obowiązywała ordynacja oparta o jednomandatowe okręgi wyborcze.
W rejencji bydgoskiej Polacy uzyskują 46,9% poparcia co jest najgorszym wynikiem od 1867 roku. Drugą siłą jest Niemiecka Partia Konserwatywna z 22,3% poparcia przed Wolną Partią Konserwatywną. SPD uzyskuje w rejencji bydgoskiej niecałe 5% poparcia, co jest i tak historycznie najwyższym wynikiem. Jak widać na terenach zdominowanych przez Polaków SPD nie miało wysokiego poparcia. SPD prezentowało poglądy antymilitarne, pozostałe formacje były jednak wstanie przegłosować SPD dla pozyskania kredytów na dalsze działania wojenne.
Wybuch I wojny światowej w 1914 roku sprawił, że kadencja została wydłużona do 1919 roku. Wybuch rewolucji socjalistycznej w Cesarstwie w 1918 roku doprowadził do zawarcia rozejmu w Compeigne 11 listopada, kończącego I wojnę światową. 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchło Powstanie Wielkopolskie, które sprawiło, że Berlin stracił kontrolę nad Poznańskim.
Podział mandatów w rejencji bydgoskiej:
Okręg chodzieński - Emil Ritter – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – ks. Józef Kurzawski – Polak;
Okręg bydgoski – Georg Schutz – wolny konserwatysta;
Okręg inowrocławki – Wojciech Trąmbczyński – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Leon Grabski - Polak
Georg Schutz – urodził się w 1860 roku w Karolewie, studiował prawo w Tybindze i w Berlinie. Od 1900 roku pracował jako sędzia w sądzie rejonowym w Bydgoszczy. W czasie wojny pracował jako urzędnik w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim. Po wojnie został dyrektorem Sądu Okręgowego we Wrocławiu. Zmarł w 1945 roku.
Wojciech Trąmpczyński - do parlamentu Rzeszy Niemieckiej startował z okręgu obejmującego Inowrocław, Mogilno i Strzelno (rejencja bydgoska). Trąmpczyński pochodził z Gniezna. Późniejszy pierwszy marszałek pierwszego po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Sejmu Ustawodawczego.
Ks. Józef Kurzawski - od 1902 roku był proboszczem i dziekanem parafii w Pakości. Był aktywnie zaangażowany w sprawy społeczno-polityczne. Przewodniczył dwóm radom nadzorczym spółek pożyczkowych, pracował Banku Ludowym oraz udzielał się w wielu polskich towarzystwach. Uczestniczył zatem dość aktywnie w dziele pracy organicznej w okresie zaboru pruskiego. Posłem do niemieckiego Reichstagu został w 1912 roku. W 1922 roku wycofał się z życia politycznego. Z powodu choroby musiał wycofać się też z życia publicznego. Zmarł w 1925 roku w Poznaniu, w klasztorze Sióstr Elżbietanek. Za wkład włożony w odzyskanie przez Polskę niepodległości odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta.
Sejm Ustawodawczy 1919-1922
Data 11 listopada 1918 roku uznawana jest za symboliczne odzyskanie przez Polskę niepodległości. Przedstawiciele różnych sił politycznych uznali, że Polska powinna być krajem demokratycznym, stąd też uznano za konieczne powołanie Sejmu, organu reprezentującego naród. Kroki w celu organizacji demokratycznych wyborów podjęto już w listopadzie. Powołanie Sejmu Ustawodawczego miało duże znaczenie dla pozycji Polski, gdyż był to dla Europy dowód stabilizacji zewnętrznej Polski i oznaczał formalne uznanie władz polskich przez państwa zwycięskie w I wojnie światowej.
W dniu 7 lutego Józef Piłsudski wydał krótki w treści dekret, który dawał mandaty poselskie polskim posłom, którzy zasiadali w parlamencie Rzeszy Niemieckiej. W rezultacie mandaty mogło objąć 16 posłów reprezentujących ziemie polskie zagarnięte przez zabór pruski. Sejm Ustawodawczy rozpoczął pracę w składzie 335 posłów w dniu 10 lutego. Marszałkiem seniorem został Ferdynand Radziwiłł, który mandat uzyskał dzięki dekretowi Piłsudskiego z 7 lutego, zaś w dniu 14 lutego na marszałka wybrano Wojciecha Trąmpczyńskiego, który do parlamentu Rzeszy Niemieckiej startował z okręgu obejmującego Inowrocław, Mogilno i Strzelno (rejencja bydgoska).
-Oto przybyła nam nowa grupa z najstarszej dzielnicy piastowskiej, bracia poznańscy, których pozwolą, Panowie, że powitam serdecznie, mając tę nadzieję, że jeżeli są jakieś różnice, które się wytworzyły na wskutek stosunków lokalnych, będziemy umieli je zwalczać i podporządkujemy się wszyscy, jedno stronnictwo, jedna prowincja za drugą, jako całość Rzeczypospolitej Polskiej i będziemy wszyscy pracowali nad jej dobrem- tymi słowami jak czytamy w ,,Monitorze Polskim” nowych posłów przywitał wicemarszałek Bojko na posiedzeniu Sejmu w dniu 5 czerwca 1919 roku.