Zachowane źródła pozwalają na odtworzenie informacji na temat tworzącego się podziemia antykomunistycznego na obszarze Kruszwicy. Mowa tu o Stronnictwie Narodowym i Jednostce Leśnej.
Organizacja młodzieżowa Stronnictwa Narodowego założona w grudniu 1947 roku w Kruszwicy dowodzona była przez Jerzego Strobera (określany mianem „prezesa”) oraz Henryka Woźniaka. Stronnictwo Narodowe na obszarze nadgoplańskiej gminy odwoływało się do spuścizny ideowej Romana Dmowskiego. celem organizacji było oddziaływanie ideologiczne na młodzież szkół średnich oraz utworzenie struktur zdolnych do podjęcia zbrojnego wystąpienia przeciw komunistom.
W zakresie działalności organizacji znalazł się kolportaż ulotek, wysyłanie listów do działaczy komunistycznych i malowanie napisów na murach. Grupa posiadała także broń. Należało do nich pięć pistoletów, jeden karabin, amunicja i dwie maszyny do pisania. Na czele Stronnictwa Narodowego stł komitet, który dzielił się na wydział polityczny,propagandy, organizacji, wojskowy i funduszy.
Organizacja liczyła 58 członków. W miarę jej rozwoju powstawały placówki w Inowrocławiu (dowódca Eugeniusz Kordoński 4 członków) Gniewkowie (Kazimierz Majchrzak 3 członków) i Strzelnie (Karol Chylewski 8 członków). Działalność organizacji oparto na systemie trójkowym. Zebrania odbywały się według zaplanowanej kolejności.
W styczniu 1950 roku aresztowano Jerzego Strobera (który początkowo przez UBP w Inowrocławiu miał zostać zwerbowany jako tajny współpracownik). Jego zeznania doprowadziły do kolejnych aresztowań. Strober wyrokiem sądu został skazany na dożywocie (później wyrok złagodzono do 15 lat więzienia). 36 osób otrzymało kary pozbawienia wolności o 2 do 13 lat. 16 członków Stronnictwa Narodowego uwolniono.
W likwidacji organizacji wzięło udział 10 oficerów śledczych i operacyjnych w tym z PUBP w Inowrocławiu, Mogilnie, Poznaniu oraz WUBP w Bydgoszczy.
Drugą organizacją zawiązaną w okresie tworzących się struktur PRL była Jednostka Leśna założona w w Chełmcach. Jej założycielami było trzech uczniów tamtejszej szkoły podstawowej:
Hieronim Adamczyk, Zenon Zdrojewski oraz Mieczysław Herba.
Pierwsza zbiórka tajnej organizacji odbyła się wiosną 1950 roku. Dowódcą grup został Adamczyk ps.”Hamlet”. Jednostka liczyła 7 członków (Hieronim Adamczyk, Zenon Zdrojewski, Mieczysław Herba, Antoni Sobociński, Julian Sosnowski, Ludwik Głowacki oraz Stanisław Ogrodowski) w wieku od 14 do 16 lat. Działalność grupy ograniczyła się do zebrań i spraw organizacyjnych. W jej posiadaniu był jeden rewolwer, karabin i powielacz. 14 maja 1952 roku został zatrzymany Hieronim Adamczyk. W wyniku jego zeznań aresztowano pozostałych członków organizacji. Ze względu na ich młody wiek oraz znikomą działalność po przesłuchaniach, zatrzymanych zwolniono z aresztu.
