W tej części dziejów ,,Bydgoskiego parlamentaryzmu” przyjrzymy się okresowi IV i V Reichstagu, czyli czasowi od 1878 do 1884 roku.
IV Reichstag (1878-1881)
Wybory odbyły się 30 lipca 1878 roku, po dwóch próbach zamachu na życie cesarza Wilhelma I. Wybory te wzmocniły znaczenie polityczne konserwatystów. Wybory ponownie wygrała Narodowa Partia Liberalna z 23,1% poparciem i 99 mandatami (29 mniej niż w wyborach z 1877 roku). Katolicka Niemiecka Partia Centrum uzyskała również 23,1% poparcia, z 94 mandatami (jeden więcej niż w 1887 roku). Trzecią siłą stała się Niemiecka Partia Konserwatywna z 13% i 59 mandatami (wzrost o 19), która w praktyce stała się najwiekszym beneficjentem przyśpieszonych wyborów. Procentowo trzeci wynik uzyskała Wolna Partia Konserwatywna 13,6%, ale uzyskała 57 mandatów, również się wzmacniając w przyśpieszonych wyborach. Przypomnieć należy, że wybory w Cesarstwie Niemieckim odbywały się w jednomandatowych okręgach wyborczych. Zmiana w układzie sił w Reichstagu nie dopuściła jednak do upadku rządów kancelarza Otto von Bismarcka, który zaczął układać się z konserwatystami.
Jeszcze po pierwszym zamachu na cesarza Wilhelma I z maja 1877 roku Bismarck chciał zdelegalizowania socjalistów, ale nie uzyskał większości Reichstagu. Po wyborach z lipca 1878 roku przegłosowano uznanie Partii Socjaldekratycznej za nielegalną, jednocześnie wybrani z jej poparcia posłowie utrzymali mandaty. Polacy po długich naradach głosowali przeciwko tzw. ustawie antysocjalistycznej, co przyniosło im życzliwość lewej strony w niektórych głosowaniach.
Wybory w rejencji bydgoskiej
Polacy uzyskali 54,4% poparcia i dwa mandaty – byli zatem stratni po przyśpieszonych wyborach. Drugi wynik uzyskała Niemiecka Partia Konserwatywna blisko 30%, przed Wolną Partią Konserwatywną (związanej z protestantami). Pierwsza z tych partii zdobyła 2 mandaty, druga jeden. Pierwszy raz w rejencji bydgoskiej nie wybrano liberalnego posła.
Okręg chodzieński - Axel von Colmar-Meyenburg – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – Theodor von Bethmann-Hollweg – protestancki konserwatysta;
Okręg bydgoski – Friedrich von Schenck – konserwatysta;
Okręg inowrocławki – Stanisław Kurnatowski – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Władysław Niegolewski - Polak
Friedrich von Schenck – urodził się w styczniu 1822 roku w Poczdamie. Posiadał majątek pod Gniewkowem (wówczas nazywanym Argenau). W Reichstagu zasiadał w latach 1878-1881. Zmarł w 1887 roku.
Stanisław Kurnatowski – urodził się w czerwcu 1823 roku, posiadał tytuł szlachecki. Uczestniczył w Powstaniu Styczniowym, za co przebywał w areszcie w Poznaniu. Karierę polityczną zaczynał w pruskin Landtagu. Do Reichstagu wybrany pierwszy raz w 1878 roku,, posłem był do 1884 roku. Zmarł w 1912 roku.
Władysław Niegolewski - urodził się we wrześniu 1819 roku we Włościejowicach w dzisiejszym powiecie śremskim. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim, za co był więziony w Poznaniu. W Landtagu pierwszy raz zasiadł 1849 roku, z przerwami mandaty pełnił do 1884 roku. Do Reichstagu wybrany pierwszy raz w 1871 roku, gdzie do 1877 roku reprezentował rejencję poznańską, od 1878 do 1881 roku reprezentował rejencję bydgoską. Był też w latach 1867-1871 roku posłem Reichstagu Konferencji Północnoniemieckiej. Zmarł w 1885 roku.
W 1879 roku rozpoczęła się kolejna kadencja Landstagu Prus, która trwała do 1882 roku, Polacy w prowincji poznańskiej zdobyli 15 mandatów.
V Reichstag (1881-1884)
Wybory odbyły się 27 października 1881 roku. Wybory wygrała pierwszy raz katolicka Niemiecka Partia Centrum z 23,2% poparciem i 100 mandatów. Druga Niemiecka Partia Konserwatywna zdobyła 16,3% i 50 mandatów (spadek w porównaniu z poprzednią kadencją o 9). Trzeci byli liberałowie z Narodowej Partii Liberalnej z 14,7% i 52 mandatami, którzy 1871 roku do 1881 uzyskiwali w wyborach największe poparcie i najwięcej mandatów. Po kilku latach Kulturkamfu wymierzonego w katolicyzm, było widoczne przewartościowanie wpływów w Reichstagu. Polacy zdobyli 18 mandatów, co było najlepszym wynikiem od 1871 roku.
Wyniki w rejencji bydgoskiej
Najwyższe poparcie uzyskali Polacy 54,5%, co przyniosło 3 mandaty. Pozostałe głosy rozbiły się pomiędzy ugrupowaniami konserwatywnymi oraz Niemiecka Partia Postępowa. Zwycięska z skali II Rzeszy katolicka Niemiecka Partia Centrum miała w rejencji marginalne, co najprawdopodobniej wynikało z tego, że elektorat katolicki był na tych teranach związany mocno ze sprawą polską, stąd też głosy katolików zagospodarowali polscy kandydaci.
Okręg chodzieński - Axel von Colmar-Meyenburg – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – Leon Skorzewski – Polak;
Okręg bydgoski – Karl Hempel – konserwatysta;
Okręg inowrocławki – Stanisław Kurnatowski – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Witold Skażyński - Polak
Karl Hempel – urodził się w sierpniu 1827 roku w Bydgoszczy. Posiadał majątek ziemski, który od 1858 roku leżał w granicach Bydgoszczy. Karierę polityczną rozpoczynał w Radzie Miejskiej Bydgoszczy. Związany był z Niemiecką Partią Postępową, z której listy zdobył w 1881 roku mandat posła do Reichstagu, który sprawował do 1884 roku. Zmarł w 1899 roku.
Witold Skażyński – urodził się w październiku 1850 roku w Spławie (dzisiaj część Poznania). W 1873 zdobył tytuł doktora ekonomii, interesował się szczególnie twórczością ekonomisty Adama Smitha. Posiadał majątek ziemski. W Reichstagu zasiadał w latach 1881-1884 oraz późniejod 1903 do 1910. Zmarł w roku 1910, tym samym wygasnął jego mandat poselski.
ch. Zmiana w układzie sił w Reichstagu nie dopuściła jednak do upadku rządów kanclerza Otto von Bismarcka, który zaczął układać się z konserwatystami.
Jeszcze po pierwszym zamachu na cesarza Wilhelma I z maja 1877 roku Bismarck chciał zdelegalizowania socjalistów, ale nie uzyskał większości Reichstagu. Po wyborach z lipca 1878 roku przegłosowano uznanie Partii Socjaldekratycznej za nielegalną, jednocześnie wybrani z jej poparcia posłowie utrzymali mandaty. Polacy po długich naradach głosowali przeciwko tzw. ustawie antysocjalistycznej, co przyniosło im życzliwość lewej strony w niektórych głosowaniach.
Wybory w rejencji bydgoskiej
Polacy uzyskali 54,4% poparcia i dwa mandaty – byli zatem stratni po przyśpieszonych wyborach. Drugi wynik uzyskała Niemiecka Partia Konserwatywna blisko 30%, przed Wolną Partią Konserwatywną (związanej z protestantami). Pierwsza z tych partii zdobyła 2 mandaty, druga jeden. Pierwszy raz w rejencji bydgoskiej nie wybrano liberalnego posła.
Okręg chodzieński - Axel von Colmar-Meyenburg – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – Theodor von Bethmann-Hollweg – protestancki konserwatysta;
Okręg bydgoski – Friedrich von Schenck – konserwatysta;
Okręg inowrocławki – Stanisław Kurnatowski – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Władysław Niegolewski - Polak
Friedrich von Schenck – urodził się w styczniu 1822 roku w Poczdamie. Posiadał majątek pod Gniewkowem (wówczas nazywanym Argenau). W Reichstagu zasiadał w latach 1878-1881. Zmarł w 1887 roku.
Stanisław Kurnatowski – urodził się w czerwcu 1823 roku, posiadał tytuł szlachecki. Uczestniczył w Powstaniu Styczniowym, za co przebywał w areszcie w Poznaniu. Karierę polityczną zaczynał w pruskin Landtagu. Do Reichstagu wybrany pierwszy raz w 1878 roku,, posłem był do 1884 roku. Zmarł w 1912 roku.
Władysław Niegolewski - urodził się we wrześniu 1819 roku we Włościejowicach w dzisiejszym powiecie śremskim. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim, za co był więziony w Poznaniu. W Landtagu pierwszy raz zasiadł 1849 roku, z przerwami mandaty pełnił do 1884 roku. Do Reichstagu wybrany pierwszy raz w 1871 roku, gdzie do 1877 roku reprezentował rejencję poznańską, od 1878 do 1881 roku reprezentował rejencję bydgoską. Był też w latach 1867-1871 roku posłem Reichstagu Konferencji Północnoniemieckiej. Zmarł w 1885 roku.
Mandat poselski w IV i V Reichstagu pelnił też zwiazany z Bydgoszczą Teofil Magdziński, który kandydował jednak formalnie z rejencji poznańskiej - w IV kadencji mandat zdobył z okręgu Buk-Kościan, a w V kadencji z okręgu Jarocin Pleszew.
Na kolejną część publikacji zapraszamy za dwa tygodnie.
Więcej z cyklu Bydgoski Parlamentaryzm:
Bydgoski parlamentaryzm w okresie przełomowych lat 80.
Bydgoski parlamentaryzm w dekadzie Gierka
Bydgoski parlamentaryzm po śmierci Bieruta
Bydgoski parlamentaryzm tuż po II wojnie światowej (lata 1947-1956)
Dzieje bydgoskiego parlamentaryzmu - II Rzeczpospolita
Teofil Magdziński jako przykład ,,cnoty w służbie narodu” - wspomnienie wybitnego parlamentarzysty