II Reichstag (1874-1877)
Były to kolejne wybory wygrane przez Narodową Partię Liberalną, z którą związany był pełniący również w tej kadencji funkcję kancelerza Otto von Bismarck. Narodowa Partia Liberalna uzyskała 29,7% głosów. Niewiele gorzej wypadał katolicka Niemiecka Partia Centrum z 27,9% poparcia, która uzyskała znaczny wzrost poparcia w stosunku do wyborów 1874 roku. Dopiero szóstą siłą była Partia Konserwatywna. Polacy uzyskali 3,8% poparcia i utrzymali 14 mandatów.
Wspomnieć należy, że przełom I i II kadencji to szczyt tzw. polityki Kulturkampfu, w Polsce zapamiętanej jako usilnej germanizacji, ale była to przede wszyskim polityka uderzająca w Kościół katolicki. Doprowadziła ona do konsolidacji niemieckich katolików i wzrostu poparcia Niemieckiej Partii Centrum, która sprzeciwiała się Kulturkampfowi, była także dość życzliwie nastawiona do Polaków. Okres po 1874 roku to ciągły wzrost znaczenia politycznego Niemieckiej Partii Centrum.
Wyniki w rejencji bydgoskiej
Polacy uzyskali jeszcze lepszy wynik niż 1874 roku zdobywając bliko 57% głosów. Słabsi w skali cesarstwa konserwatyści byli drugą siłą w rejencji z 13,8% poparcia, przed Wolną Partią Konserwatywną z 10% poparcia. Przełożyło się to na dwa mandaty dla Polaków. Wybory odbyły się 10 stycznia 1874 roku.
Okręg chodzieński - Leberecht von Klitzing – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – Theodor von Berthmann – niezrzeszony;
Okręg bydgoski – Oskar Wehr – liberał;
Okręg inowrocławki – Tomasz Kozłowski – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Józef Chosłowski – Polak
Leberecht von Klitzing – urodził się w grudniu 1822 roku. Wywodził się ze szlacheckiej niemieckiej rodziny Klitzing. Na terenie prowincji poznańskiej posiadał majątek ziemski. Zasiadał wielokrotnie w pruskim Landtagu. W latach 1874-1877 był posłem do Reichstagu. Zmarł w 1899 roku.
Theodor von Berthmann - urodził się w grudniu 1821 roku. W latach 1849-1852 realizowal karierę dyplomatyczną w Brukseli i w Londynie. Zasiadał w pruskim Landtagu. Mandat posła do Reischtagu pełnił od 1874 roku do 1881 roku. W 1874 roku wybrany został jako kandydat niezrzeszny, od 1878 roku związany był Wolną Partią Konserwatywną. Zmarł w 1886 roku.
Oskar Wehr – urodził się w lutym 1837 roku w Kęsowie pod Tucholą. Był oficerem w wojsku, przechodząc do spoczynku w stopniu porucznika. Pod Tucholą posiadał majątek ziemski. Karierę polityczną rozpoczynał w pruskim Landtagu. W 1874 rroku wybrany został z poparciem Narodowej Partii Liberalnej do Reichstagu, mandat pełnił do 1878 roku. Zmarł w 1901 roku.
Tomasz Kozłowski – urodził się w grudniu 1839 roku najprawdopodobniej w Inowrocławiu. Posiadał majątek pod Inowrocławeim. W 1874 roku został wybrany pierwszy raz do Reichstagu uzyskując w okregu ponad 76% głosów. Posłem był do 1881 roku. Zmarł w 1911 roku w Inowrocławiu.
Józef Chosłowski – urodził się w grudniu 1821 roku w Siennie pod Poznaniem. Od 1848 roku działał w poznańskim Polskim Komitecie Narodowym. Posiadał majątek ziemski. Uczestniczył w powstaniu styczniowym za co przebywał w poznańskim i gnieźnieńskim areszcie. W latach 1857-1858 zasiadał w pruskim Lanstagu. Od 1874 roku do 1877 był posłem do Reichstagu – uzyskał w wyborach blisko 79% głosów swoim okręgu. Zmarł w 1881 roku.
Ponadto w rejencji poznańskiej z okręgu krościańsko-kościańskiego posłem wybrany został związany z Bydgoszczą Teofil Magdziński.
Początek kariery Magdzińskiego
II Reichstag, a tak naprawdę jego końcówka, to też początek kariery w parlamencie Rzeszy Teofila Madzińskiego, który od 1872 roku zasiadał w pruskim Landstagu. Magdziński mieszkał w Bydgoszczy, ale w parlamentach pruskim i rzeszy reprezentował rejencję poznańską, z uwagi na to, że tam łatwiej było Polakom zdobywać mandaty. W 1876 roku objął mandat do Reichstagu w okręgu Jarocin-Pleszew Września, po tym jak posłem przestał być Władysław Taczanowski. Z racji tego, że Taczanowski nie był specjalnie znaną postacią, trudno dzisiaj ustalić przyczyny jego rezygnacji z mandatu.
Teofil Magdziński – tej postaci poświęcony zostanie osobny rozdział. Magdziński urodził się w Szamotułach w 1818 roku, studiował w Berlinie i w Lipsku. Na terenie Wilna brał udział w konspiracji antyrosyjskiej, za co został zatrzymany przez pruskie władze i więziony w poznańskiej cytadeli, z której uciekł i przedostał się do Francji. Do normalnej aktywności obywatelskiej w Prusach wrócił w 1849 roku na mocy amnestii. Pod koniec lat 60. zamieszkał w Bydgoszczy, gdzie aktywnie uczestniczył w działalności narodowej, był inicjatorem powstania polskiego Towarzystwa Przemysłowego. Był też bydgoskim radnym, gdzie reprezentował interesy polskich mieszkańców, w 1871 roku aktywnie protestował przeciwko organizacji obchodów 100. rocznicy włączenia Bydgoszczy do Prus.
W 1872 roku z okręgu Buk-Kościan w rejencji poznańskiej Magdziński został posłem do Izby Poselskiej, czyli pruskiego parlamentu, w tej izbie zasiadał do śmierci w 1889 roku. W 1876 roku po rezygnacji z mandatu posła do Reichstagu Władysława Taczanowskiego z okręgu Jarocin-Pleszew-Września został posłem do Reichstagu. W Reichstagu również zasiadał do śmierci. Był jedną z ważniejszych postaci Polskiej Frakcji Parlamentarnej, przez wiele lat był przewodniczącym klubu polskiego, w wielu opracowaniach historycznych wspomina się o jego epickich starciach z kanclerzem Otto von Bismarckiem.
Z uwagi na znaczenie tej postaci, zasługuje na osobny rozdział.
W 1876 roku rozpoczęła się w Landstagu Prus kolejna kadencja (do 1879 roku) – na 433 posłów 15 to byli Polacy, z tego aż 12 z Prowincji Poznańskiej.
Przedstawiciel Bydgoszczy w Izbie Panów
W 1874 roku władze Bydgoszczy do Izby Panów, desygnowały bydgoskiego bankiera pochodzenia żydowskiego Dagoberta Friedlaendera, który w Bydgoszczy prowadził wraz z bratem Willhelmem Friedlaender Brother Bank. Do Izby Panów wybrano go dożywotnio. W 1882 roku za sprawą rosnącego ruchu antysemickiego zrezygnował z tego przywileju. Z Bydgoszczy najpierw przeniósł się do Frankfurtu nad Menem, a później do Szwajcarii.
Wspomnieć warto, że w maju 1873 roku w Bydgoszczy urodził się jego syn Max Friedlander, który został uznanym prawnikiem, pionierem kodeksu adwokackiego. Jego kariera prawnicza zwolniła w 1933 roku, gdy po dojściu formacji Adolfa Hitlera musiał zrezygnować z funkcji publicznych, stracił też wielu klientów. W 1938 roku uciekać musiał do Szwajcarii, następnie zamieszkał w Wielkiej Brytanii, hitlerowskie Niemcy odebrały mu obywatelstwo i tytuł naukowe. Po zakończeniu II wojny światowej zwrócono mu honory, zyskał też tytuły honorowe, ale do Niemiec już nie wrócił. Od 2001 roku Bawarska Izba Adwokacka przyznaje za zasługi nagrodę imienia Maxa Friendlandera.
III Reichstag (1877-1878)
Wybory odbyły się 10 stycznia 1877 roku. Najlepszy wynik ponownie osiągnęła Narodowa Partia Liberalna z 27,2% i 128 mandatami. Było to 26 mandatów mniej niż w II Reichstagu, stąd też władzę przejęły siły konserwatywne z katolicką Niemiecką Partią Centrum z 24,8% poparcia i 93 mandatami na czele. Trzecią siłą była Niemiecka Partia Konserwatywna z 9,7% poparcia przed Socjaldemokratami (SAP) z 9,1% poparcia. Polacy utrzymali 14 mandatów.
Była to burzliwa kadencja w Reischtagu za sprawą sporów kancelerza Bismarcka z socjalistami, którzy pierwszy raz pojawili się w parlamencie. 11 maja 1878 roku socjalistyczny działacz dopuścił się nieudanego zamachu na cesarza Wilhelma I. Niecały miesiąc później miał miejsce kolejny zamach, w którym cesarz został ranny. Kanclerz Bismarck poprosił wówczas cesarza o rozwiązanie Reichstagu i przedterminowe wybory. Cesarz Wilhelm I spełnił tę prośbę.
Wyniki w rejencji bydgoskiej
Były to dla Polaków dość dobre wybory, bowiem co prawda procentowo osiągnęli nieco gorszy wynik (55,8%) to uzyskali aż trzy mandaty w rejencji. Drugi wynik uzyskali konserwatyści 21,6%, znacznie lepszy niż w wyborach do II Reichstagu, co jednak przyniosło im tylko jeden mandat. Liberałowie uzyskali zaledwie 5,5% poparcia, ale to wystarczyło do zdobycia mandatu przez Oskara Wehra.
Okręg chodzieński - Axel von Colmar-Meyenburg – konserwatysta;
Okręg żnińsko-szubiński-wyrzyski – Leon Skórzewsi – Polak;
Okręg bydgoski – Oskar Wehr – liberał;
Okręg inowrocławki – Tomasz Kozłowski – Polak;
Okręg gnieżnieńsko-wągrowiecki – Eustachy Rogaliński– Polak
Ponadto w rejencji poznańskiej z okręgu krościańsko-kościańskiego posłem wybrany został związany z Bydgoszczą Teofil Magdziński.
Axel von Colmar-Meyenburg – urodził się w grudniu 1840 roku w Schwedt nad Odrą w Brandenburgii. Karierę polityczną rozpoczął w 1877 roku gdy został wybrany do Reichstagu z rejencji bydgoskiej, funkcję parlamentarną pełnił aż do 1898 roku. Zmarł w 1911 roku.
Eustachy Rogaliiński – urodzil się w październiku 1842 roku. Posiadal majątek ziemski w Królikowie pod Szubinem. Pierwszy raz mandat do Reichtagu uzyskal w 1874 roku kandydując z okręgu śremskiego w rejencji poznańskiej. W 1877 roku uzyskał reelekcję w rejencji bydgoskiej, uzyskując ponad 80,5% poparcia.
Jest to drugi rozdział opracowania, życiorysy osób ujętych w poprzedniej części nie zostały powtórzone. Z pierwszym rozdzaiłem można się zapoznać pod linkiem: Bydgoski parlamentaryzm w okresie zaborów